Μουσικοθεραπεία

της Ιωάννας Τσάτσου

Η μουσική αποτελεί ένα άμεσο, κατανοητό και δημιουργικό τρόπο επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων.

Οι θεραπευτικές δυνάμεις της ήταν γνώστες από τα αρχαία χρόνια εμπειρικά. Υπάρχουν μαρτυρίες για την θεραπευτική δύναμη της μουσικής σε κινέζικα, αραβικά, τουρκικά, ινδικά, ελληνικά συγγράμματα μερικά από τα οποία χρονολογούνται πολλές εκατοντάδες χρόνια πριν την γέννηση του Χριστού. Οι έρευνες της επιστήμης άρχισαν το πρώτο μισό του 20ου αιώνα για να εξακριβωθεί αυτή η δύναμή της.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι

Υπάρχει ένας ξεχωριστός μηχανισμός στον ανθρώπινο εγκέφαλο που διαχωρίζει τη μουσική από άλλους ήχους, συμπεριλαμβανομένης και της γλώσσας
Παρόλο που το κυρίαρχο ημισφαίριο του εγκεφάλου για τη μουσική είναι το δεξί ,η επεξεργασία των μουσικών στοιχείων πραγματοποιούνται ξεχωριστά στον εγκέφαλο
Ο άνθρωπος διατηρεί την ικανότητά του να αισθάνεται και να απολαμβάνει τη μουσική πέρα από τυχόν συνυπάρχουσες εγκεφαλικές βλάβες
Η μουσική ,εκτός από τέχνη των ήχων αποτελεί κι πολύπλοκη εκδήλωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς

Η λέξη μουσικοθεραπεία είναι σύνθετη και αποτελείται από την λέξη μουσική, η οποία περιλαμβάνει όλα τα ηχητικά ερεθίσματα τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν δημιουργικά και από την λέξη θεραπεία, η οποία έχει την έννοια, της επιστημονικά επιβεβαιωμένης ίασης μιας οποιασδήποτε πάθησης του ανθρώπινου οργανισμού. Κατά συνέπεια ο όρος μουσικοθεραπεία δηλώνει πως προσπαθούμε να επιτύχουμε την ίαση μιας ασθένειας – πάθησης – ή την βελτίωση ή την εξάλειψη μιας δυσλειτουργίας του οργανισμού με την χρήση της μουσικής.

Η Μουσικοθεραπεία έχει πολλούς ορισμούς. Ο πιο συνηθισμένος ορισμός είναι ο εξής:

«Μουσικοθεραπεία είναι η χρήση της μουσικής στην πραγματοποίηση θεραπευτικών στόχων: παλινόρθωση, διατήρηση και βελτίωση της ψυχικής και σωματικής υγείας». (National Association for Music Therapy-Kenneth E. Bruscia, 1989. Defining Music Therapy»).

Η μουσικοθεραπεία μπορεί να είναι ατομική ή ομαδική .Επίσης υπάρχουν άλλες 3 κατηγορίες ανάλογα με τη στάση του ασθενούς. Πρώτα η ενεργητική μουσικοθεραπεία στην οποία τα άτομα συμμετέχουν ενεργά παράγοντας μουσική με την φωνή τους, με το σώμα τους ή παίζουν μουσική με διάφορα μουσικά όργανα ή με διάφορα αντικείμενα τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν μουσικά όργανα από την στιγμή που διεγειρόμενα είναι σε θέση να βγάλουν ήχο. Επίσης ,έχουμε την δεκτική ή παθητική μουσικοθεραπεία. Σε αυτή την μέθοδο τα άτομα που συμμετέχουν ακούν διάφορα ηχητικά ερεθίσματα και μπορούν να εκφράσουν σκέψεις, συναισθήματα και είναι ελεύθερα να συμπεριφερθούν με οποιοδήποτε τρόπο αισθανθούν εκείνη την στιγμή . Η τρίτη κατηγορία καλείται βιωματική μουσικοθεραπεία επειδή έχει έναν πιο δυναμικό και πολυδιάστατο χαρακτήρα. Σε αυτή τα άτομα που συμμετέχουν έχουν έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο ενεργητικό και παθητικό ρόλο συμμετέχοντας σε ένα δρώμενο όπου το μουσικό στοιχείο είναι δυνατόν να υπάρχει σε οποιαδήποτε μορφή και σε οποιαδήποτε αναλογία. Κατά την διάρκεια της εφαρμογής των ανωτέρω διαδικασιών εύκολα ανιχνεύονται στα άτομα συμπτώματα όπως μεταβολή του καρδιακού ρυθμού, μεταβολή του κύκλου αναπνοής, μεταβολή του μυϊκού τόνου, συγχρονισμός της λειτουργίας των 2 εγκεφαλικών ημισφαιρίων, διαφοροποίηση της θερμοκρασίας του σώματος κ.α.

Η διαδικασία επιλογής του ηχητικού υλικού είναι εξαιρετικά δύσκολη και πρέπει να γίνεται μόνον από ειδικευμένο μουσικοθεραπευτή. Γίνεται εύκολα αντιληπτό πως αυτός θα πρέπει να είναι καλός γνώστης της παγκόσμιας μουσικής και να είναι σε θέση να διαμορφώνει άμεσα κριτήρια επιλογής μεθόδου και κυρίως υλικού. Εάν δεν γίνει σωστή επιλογή και χρήση του μουσικού υλικού μπορεί να δημιουργηθούν σοβαρές επιπλοκές στην όλη διαδικασία οι οποίες μπορεί είτε βραχυπρόθεσμα είτε μακροπρόθεσμα να αποβούν επιζήμιες για τον ασθενή. Στοιχεία τα οποία λαμβάνονται υπ όψιν κατά την διαδικασία επιλογής του μουσικού υλικού είναι το είδος της μουσικής, το είδος των μουσικών οργάνων, η ερμηνεία της συγκεκριμένης εκτέλεσης του έργου, το προσωπικό ύφος του δημιουργού, το μουσικό υλικό που χρησιμοποιείται στο έργο, διάφορα πολιτισμικά, κοινωνιολογικά και ανθρωπολογικά στοιχεία της ευρύτερης περιοχής επί της οποίας έδρασε ο δημιουργός και ο ερμηνευτής του έργου κλπ. Για παράδειγμα τα τύμπανα της ορχήστρας αρμόζουν περισσότερο σε άτομα εξωστρεφή με μεγάλα ενεργειακά αποθέματα, η χρήση της φωνής ενισχύει την αυτοεκτίμηση του υποκειμένου κλπ .

Η μουσικοθεραπεία βρίσκει εφαρμογές στην νοσηλευτική, ψυχιατρική, την χειρουργική, φροντίδα ασθενών τελικού σταδίου,ογκολογία, γυναικολογία – μαιευτική, την γηριατρική και στις παιδαγωγικές επιστήμες . Επίσης οι αλκοολικοί, οι τοξικομανείς, οι φυλακισμένοι ωφελούνται μέσω ειδικών προγραμμάτων. Τέλος θα πρέπει να αναφέρουμε την προσφορά της στη διαχείριση των παιδιών με ειδικές ανάγκες και ειδικές μαθησιακές ανάγκες. Πλήθος ερευνών καταδεικνύουν τη θετική της δράση σε παιδιά με σύνδρομο Down και δυσλεξία .

«Η μουσικοθεραπεία είναι επιστήμη, διαπροσωπική σχέση και τέχνη»(K.Bruscia,ψυχολόγος-μουσικοθεραπευτής)

Η μουσικοθεραπεία ως επιστήμη ενδιαφέρεται για τα μετρήσιμα αποτελέσματα της επίδρασης της μουσικής στη φυσιολογία του ανθρώπου,για παράδειγμα στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης,στη μεγαλύτερη ανοχή στο σωματικό πόνο,στη μείωση του άγχους της καθημερινότητας ,τη πιο γρήγορη ανάρρωση.

Ως διαπροσωπική σχέση χρησιμοποιεί μεθόδους και τεχνικές ψυχοθεραπείας.Δηλαδή χρησιμοποιεί ένα κώδικα για να εκτιμήσει αναλύσει ,να ερμηνεύσει και αξιολογήσει τη θεραπευτική πορεία του συμμετέχοντος σε άμεση σύνδεση με τη σχέση του με το μουσικοθεραπευτή.

Ως τέχνη, ενδιαφέρεται για υποκειμενικότητα, ατομικότητα, δημιουργικότητα και ομορφιά .Αγγίζει τη καλλιτεχνική φύση του ανθρώπου και δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για αυτοπραγμάτωση αφυπνίζοντας την γενετήσια ικανότητα του ανθρώπου για δημιουργική έκφραση .Η ικανότητα του ανθρώπου για τη δημιουργία αλλά και ανταπόκριση στη μουσική δεν επηρεάζεται από αναπηρία,ασθένεια ή άλλη βλάβη.