Οι ευεργετικές ιδιότητες του καφέ και της καφεΐνης

της Ιωάννας Τσάτσου

Περίπου τον 8^ο αιώνα μ.Χ , ένας βοσκός στην Αιθιοπία οδήγησε τα πρόβατά του προς μια διαφορετική κατεύθυνση από τη συνηθισμένη. Στο γυρισμό διαπίστωσε ότι τα πρόβατα είχαν εντελώς διαφορετική συμπεριφορά κι αντί να ξεκουράζονται ήταν πολύ ενεργά και δραστήρια. Την επόμενη μέρα ακολούθησε την ίδια πορεία και συνέβη πάλι το ίδιο. Τότε παρατήρησε ότι τα πρόβατα έτρωγαν τα φύλλα ενός συγκεκριμένου φυτού. Υποθέτοντας ότι το φυτό αυτό ήταν ο λόγος της αλλαγής της συμπεριφοράς τους, ο βοσκός πήρε και ο ίδιος καρπούς από το συγκεκριμένο φυτό και τους δοκίμασε, νιώθοντας και ο ίδιος ενέργεια και αφύπνιση. Στη συνέχεια δοκίμασε κάτι διαφορετικό, έλιωσε τους κόκκους και πρόσθεσε ζεστό νερό, φτιάχνοντας ένα σκουρόχρωμο ρόφημα.Το φυτό που χρησιμοποίησε ο βοσκός βρισκόταν στο χωριό Κaffa της Αιθιοπίας και το ρόφημα πήρε αρχικά το όνομά του από εκεί, μέχρι να μετονομαστεί αργότερα σε καφές/ coffee/café…. Όμως, ο καφές άρχισε να διαδίδεται τον 15^ο αιώνα που ξεκίνησε και η καλλιέργειά του.

Είναι πλέον ένα από τα αγαπημένα ροφήματα σε όλο τον κόσμο. Αποδεδειγμένο διεγερτικό λόγω της αυξημένης συγκέντρωσης καφεΐνης. Επίσης ενισχύει τον εγκέφαλο, τη μνήμη, τη διαύγεια, τη σωματική και την πνευματική απόδοση.

Η καφεΐνη είναι ουσία ταχείας δράσης . Απορροφάται και εισέρχεται γρήγορα στη κυκλοφορία μέσα σε 20-30 λεπτά

Η καφεΐνη αρχικά μπορεί να βελτιώσει σημαντικά τη διάθεση. Ως ήπιο διεγερτικό του κεντρικού νευρικού συστήματος ,η μέτρια κατανάλωση καφεΐνης φαίνεται να επηρεάζει θετικά πολλές παραμέτρους της πνευματικής λειτουργίας όπως η διάθεση και η αντίληψη .Πρόσφατα, , η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων επιβεβαίωσε ότι η κατανάλωση 75 mg καφεΐνης (ποσότητα που αναλογεί σε 1 φλιτζάνι περίπου στιγμιαίου καφέ ή 2 φλυτζάνια Ελληνικού), συνδέεται με αυξημένη προσοχή και εγρήγορση, ιδιαίτερα σε καταστάσεις όπου νιώθουμε «πεσμένοι», ενώ η κατανάλωση καφέ φαίνεται να είναι ωφέλιμη και σε περιπτώσεις που απαιτείται αυξημένη εγρήγορση όπως για παράδειγμα σε νυχτερινές βάρδιες. Τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να διερευνάται η μακροπρόθεσμη σχέση της κατανάλωσης καφέ με τη διάθεση. Πρόσφατη, μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε 50000 γυναίκες, με μέσο όρο ηλικίας τα 63 έτη και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Archives of Internal Medicine, έδειξε πως η κατανάλωση 2-4 φλιτζανιών καφέ ημερησίως σχετίζεται με μικρότερο κίνδυνο κατάθλιψης σε γυναίκες. Μέχρι σήμερα παρατηρείται πως ακόμη και η χαμηλή έως και η μέτρια κατανάλωση καφέ συνδέεται με μείωση του άγχους και της ανησυχίας, ενώ η βελτιωμένη διάθεση φαίνεται να έχει σχέση και με τη βελτίωση της προσοχής που προκαλεί ούτως ή άλλως η κατανάλωσή του καφέ.

Επίσης ,βελτιώνει τη σωματική ενέργεια , τη φυσική αντοχή και την ετοιμότητα. Ειδικότερα, παρατείνει την αντοχή του ατόμου κατά τη διάρκεια μιας εξαντλητικής σωματικής δραστηριότητας. Ο καφές πριν από την έντονη σωματική άσκηση είναι δυνατόν να μειώνει τους μυϊκούς πόνους που την ακολουθούν. Ίσως επιτρέπει καλύτερη προπόνηση και ψηλότερες αθλητικές επιδόσεις

Ο καφές ,όπως και το τσάι και το κακάο, λειτουργούν σα στοματικό διάλυμα καθαρισμού .Περιέχει τανίνες, ουσίες που εμποδίζουν τη βακτηριακή διαδικασία που οδηγεί στη τερηδόνα.

Ο καφές είναι από τις πλουσιότερες πηγές αντιοξειδωτικών ουσιών της διατροφής. Εκτός από την καφεΐνη περιέχει το χλωρογενικό οξύ που έχει ισχυρή αντιοξειδωτική δράση. Οι αντιοξειδωτικές ουσίες προστατεύουν το γενετικό υλικό των κυττάρων μας από τις αλλοιώσεις που οδηγούν σε καρκίνο. Ο καφές είναι πλούσιος σε φυτοοιστρογόνα που πιθανόν να έχουν προστατευτικό ρόλο κατά του καρκίνου. Οι φυτικές ουσίες όπως τα φυτοοιστρογόνα, οι φυτοστερόλες, οι ισοφλαβόνες, οι λιγνάνες, περιέχονται στον καφέ, στο μαύρο και πράσινο τσάι, στα καρότα, στο μπρόκολο, στο λουβί, στο ρεβίθι, στο μαρούλι, στο λιναρόσπορο, στη σόγια και στα κρεμμύδια.

Άρα ,οι ευεργετικές δράσεις περιλαμβάνουν και την προφύλαξη από καρκίνο. Εκτός από τα ερευνητικά δεδομένα που συσχετίζουν την κατανάλωση καφέ με μειωμένο κίνδυνο προσβολής από τον καρκίνο του ήπατος υπάρχουν στοιχεία και για άλλες μορφές καρκίνου.Η μεγαλύτερη κατανάλωση καφέ συσχετίζεται με μείωση κινδύνου για καρκίνο του ήπατος. Στην Ιαπωνία τρεις μεγάλες προοπτικές επιδημιολογικές έρευνες έδειξαν ότι η αύξηση κατανάλωσης του καφέ σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο για καρκίνο του ήπατος. Σε ανάλογα συμπεράσματα κατέληξε και μεγάλη πληθυσμιακή έρευνα στη Φιλανδία .Υπάρχουν αποδείξεις ότι ο καφές προστατεύει από καρκίνο παχέως εντέρου και καρκίνο μαστού σε άνδρες. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να στηρίζουν ότι ο καφές αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο.Συσχετισμοί που βρέθηκαν μεταξύ καφέ και καρκίνου ουροδόχου κύστης το 1980 οφείλονταν στο ότι το κάπνισμα που υπήρχε ταυτόχρονα με την κατανάλωση του καφέ αύξανε τον κίνδυνο καρκίνου ουροδόχου κύστης. Σε νεώτερες έρευνες βρέθηκε ότι η ψηλή κατανάλωση καφέ σε γυναίκες με μεταλλάξεις των γονιδίων BRCA1 ή BRCA2 που αυξάνουν τον κίνδυνο για καρκίνο του μαστού δεν είναι βλαβερή. Είναι πιθανόν ότι η κατανάλωση καφέ σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο για καρκίνο του μαστού εξαιτίας των φυτοοιστρογόνων που περιέχει ο καφές .Τα άτομα με υψηλότερη λήψη φυτοοιστρογόνων έχουν σημαντική μείωση 46% του κινδύνου για καρκίνο πνεύμονα. Η προστατευτική δράση των φυτικών αυτών ουσιών παρατηρήθηκε σε νυν ή πρώην καπνιστές. Οι συσχετισμοί που παρατηρήθηκαν υποστηρίζουν ότι η κατανάλωση φυτικών οιστρογόνων πιθανόν μειώνει τον κίνδυνο για καρκίνο πνεύμονα.

Εκτός από την αντικαρκινική δράση του καφέ, έρευνες έδειξαν και άλλες ωφέλιμες επιδράσεις , όπως προφύλαξη από διαβήτη τύπου 2, νόσους Πάρκινσον και Αlzheimer.

Οι έρευνες δεν καταλήγουν σε συσχετισμό μεταξύ κατανάλωσης καφέ και υψηλής πίεσης. Σε μερικούς ανθρώπους είναι δυνατόν να προκαλεί μια μικρή, παροδική, βραχείας διάρκειας ανύψωση της πίεσης. Η εν λόγω αύξηση της πίεσης είναι ανάλογη με αυτήν που παρατηρείται όταν κάποιος ανεβαίνει σκαλοπάτια. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να τεκμηριώνουν ότι ο καφές σχετίζεται με πρόκληση καρδιοπαθειών, καρδιακών αρρυθμιών, υπέρτασης ή καρκίνου.

Είναι γνωστό εδώ και περισσότερο από 100 χρόνια ότι η κατανάλωση καφέ βελτιώνει την αναπνευστική λειτουργία σε ασθματικούς ασθενείς. Ένα φλιτζάνι καφέ βοηθά στην ανακούφιση από συμπτώματα του κρυολογήματος και αυξάνει την δράση κατά του πόνου που προσφέρει το αναλγητικό φάρμακο ιβουπροφαίνη όταν αυτό λαμβάνεται μαζί με τον καφέ.

Η καφεΐνη έχει διουρητική ιδιότητα. Σε ψηλές δόσεις λόγω της αυξημένης διούρησης μπορεί να προκαλεί αφυδάτωση. Για το λόγο αυτό όσοι πίνουν ροφήματα ή ποτά με ψηλές συγκεντρώσεις καφεΐνης θα πρέπει να παίρνουν και άφθονο νερό. Mπορεί επίσης να προκαλεί μείωση της όρεξης. Ανακουφίζει για σύντομο χρονικό διάστημα από την κούραση και τη νύστα. Χρησιμοποιείται για θεραπεία διαφόρων ειδών πονοκεφάλων, της ημικρανίας και των πονοκεφάλων τάσης. Ωστόσο σύμφωνα με ορισμένα δεδομένα οι ψηλές δόσεις καφεΐνης πιθανόν να έχουν αντίθετο αποτέλεσμα και να προκαλούν πονοκέφαλο.

Στο γενικό πληθυσμό και για τους περισσότερους ανθρώπους, η κατανάλωση 4-5 φλιτζανιών καφέ (καφεΐνη έως 400mg) ημερησίως είναι απόλυτα ασφαλής και δεν δημιουργεί κίνδυνο. Η μέτρια κατανάλωση της καφεΐνης δεν έχει αρνητικές επιπτώσεις στη υγεία. Η καφεΐνη όμως δεν αποτελεί απαραίτητο στοιχείο στην ανθρώπινη διατροφή. Θεωρείται ότι 250 mg καφεΐνης ημερησίως είναι μια μέτρια ποσότητα για τον ανθρώπινο οργανισμό. Περισσότερα από 315 mg καφεΐνης ημερησίως θεωρούνται υπερβολική ποσότητα. Ένα φλιτζάνι των ροφημάτων που ακολουθούν περιέχει:

Καφές φίλτρου: 80 έως 115 mg

Στιγμιαίος καφές: 65 mg

Μαύρο τσάι: 40 έως 60 mg

Κακάο: 4 mg

Αναψυκτικό (τύπου κόκα-κόλα): 35 έως 60 mg