Περί Γραικύλων και τυράννων

του Τάκη Θεοδωρόπουλου

Π​​​​αρέγγραφός τις Αθηνίων ή Αριστίων, σοφιστής». Ετσι συστήνει ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος έναν από τους πιο μοιραίους χαρακτήρες της ελληνικής Ιστορίας. Ο Αριστίων έδρασε στην Αθήνα τον πρώτο αιώνα πριν απ’ τον Χριστό, γύρω στο 88, περίοδο που ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης Στ΄ είχε κατατροπώσει τους Ρωμαίους στην Ασία. Ικανός ρήτορας ο Αριστίων, ξεσήκωσε τους Αθηναίους, που απολάμβαναν αν και υποτελείς στη Ρώμη πολιτικά δικαιώματα, εμπνέοντάς τους με το κλέος των προγόνων τους, τον ηρωισμό του Θεμιστοκλή και του Αχιλλέα ακόμη, κοινώς ενεργοποιώντας το οπλοστάσιο της πατριδοκαπηλίας. Τους αποκαλούσε Γραικύλους. Ηταν ζήτημα αξιοπρέπειας για την Αθήνα να ξεσηκωθεί κατά της Ρώμης τη στιγμή μάλιστα που ο Αριστίων υποσχόταν τη βοήθεια του Μιθριδάτη.

Οι Αθηναίοι, επιρρεπείς στις ρητορικές φούσκες, πείσθηκαν, τον εξέλεξαν άρχοντα και περίμεναν τον στρατό του Μιθριδάτη που θα ερχόταν να τους απαλλάξει από την αναξιοπρέπεια της υποτέλειας. Η στρατιωτική βοήθεια έφτασε, ήταν περίπου 2.000 ένοπλοι, τους οποίους όμως ο Αριστίων χρησιμοποίησε για προσωπική φρουρά που του επέτρεψε να επιβάλει τη στυγνή του τυραννία στην πόλη. Οπως λέει ο Πλούταρχος, αφού φορολόγησε, κοινώς λεηλάτησε τις περιουσίες των πολιτών, κλείστηκε στην Ακρόπολη όπου, για πρώτη φορά μετά τους Περσικούς Πολέμους, έσβησε και το λυχνάρι της θεάς, γιατί ο Αριστίων και οι δικοί του είχαν αρπάξει το λάδι.

Ο Ρωμαίος στρατηγός και ύπατος Σύλλας και οι λεγεώνες του γράφουν τη συνέχεια της ιστορίας. Πολιορκούν την Αθήνα και την Ακρόπολη, τη σφυροκοπούν με τους καταπέλτες τους, ο Αριστίων όμως δεν πτοείται.

Λέγεται ότι ανεβασμένος στα τείχη καθύβριζε και λοιδορούσε τον Σύλλα, αποκαλούσε τη μητέρα του πόρνη, τον ίδιο άξεστο και αμόρφωτο και γενικά έκανε ό,τι μπορούσε για να τον θυμώσει ακόμη περισσότερο. Ψυχασθενής; Τυχοδιώκτης; Ή θύμα της ίδιας του της ρητορείας; Το τέλος του δεν είναι γνωστό. Είναι γνωστό αντιθέτως ότι ο Σύλλας όταν μπήκε στην Ακρόπολη, γιατί εννοείται πως μπήκε, δεν βρήκε τους θησαυρούς που είχε συσσωρεύσει απ’ τη φορολογία ο Αριστίων. Λέγεται πως αυτούς βρήκε ο Ηρώδης ο Αττικός στο κτήμα του μερικούς αιώνες αργότερα και έχτισε το περίφημο Ωδείο του.

Αρχαίες ιστορίες, θα μου πείτε, ιστορίες ενός άλλου κόσμου, μακριά από εμάς. Οι δε ιστορικές αναλογίες παραμένουν πάντα σχετικές. Για να είμαι ειλικρινής, δυσκολεύομαι να βρω την αντιστοιχία της σύγχρονης Ευρώπης με την τότε Ρώμη, τον Ευρωπαίο πολιτικό που θα ενσάρκωνε τον Σύλλα ή τον αντίστοιχο σημερινό Μιθριδάτη. Μένει βέβαια ο σοφιστής, ο Αριστίων, ο άνθρωπος που πίστεψε ότι θα έσωζε την Αθήνα απ’ την υποτέλεια, αλλά εντέλει δεν κατάφερε να σώσει ούτε τον εαυτό του. Η Ιστορία τον απομνημόνευσε ως αναξιοπρεπή και κάλπη. Αυτό βέβαια δεν τον εμπόδισε να επιβάλει τη στυγνή του τυραννία στην Αθήνα μέσα από τις άψογες διαδικασίες της άμεσης δημοκρατίας, αυτής την οποίαν επικαλέσθηκε προχθές ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ενόψει του δημοψηφίσματος.

Στο επεισόδιο αυτό στηρίζεται το μυθιστόρημα του Ρόδη Ρούφου «Οι Γραικύλοι».