της Ιωάννας Τσάτσου

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου και του ορθού αποτελεί μείζον ιατροκοινωνικό πρόβλημα εξαιτίας της υψηλής του συχνότητας και της σημαντικής θνησιμότητας.

Στη χώρα μας, ανησυχία προκαλεί το γεγονός ότι μεγάλος αριθμός Ελλήνων ηλικίας άνω των 45 ετών έχουν πολύποδα στο παχύ έντερο, η ύπαρξη του οποίου ευθύνεται για το 90% των περιπτώσεων της νόσου. Η Ελλάδα καταλαμβάνει τη χαμηλότερη θέση στην επίπτωση και θνητότητα του καρκίνου του παχέος εντέρου και ορθού ανάμεσα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι η δεύτερη κύρια αιτία θανάτου από καρκίνο στις Ηνωμένες Πολιτείες.Ο αριθμός των νέων περιπτώσεων καρκίνου παχέος εντέρου και ο αριθμός των θανάτων  μειώνονται λίγο κάθε χρόνο. Ωστόσο, σε ενήλικες ηλικίας κάτω των 50 ετών, ο αριθμός των νέων περιπτώσεων καρκίνου παχέος εντέρου έχει αυξηθεί σιγά-σιγά από το 1998.Η διάγνωση και η θεραπεία του καρκίνου παχέος εντέρου μπορεί να αποτρέψει το θάνατο. Ο καρκίνος του παχέος εντέρου αφορά εξίσου και τα δύο φύλα. Στους άνδρες είναι ο τρίτος σε συχνότητα θανάτου από καρκίνο (μετά τον καρκίνο του πνεύμονα και του προστάτη), ενώ στις γυναίκες είναι ο δεύτερος (μετά τον καρκίνο του μαστού).. Ο κίνδυνος εμφάνισης του καρκίνου αυξάνεται μετά την ηλικία των 40 ετών , ιδιαίτερα μεταξύ των ηλικιών 50 – 55 ετών και διπλασιάζεται ανά δεκαετία .

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου έχει ισχυρά συσχετιστεί με ένα δυτικό τρόπο ζωής. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, έχουμε μάθει πολλά για τη διατροφή, τον τρόπο ζωής, και  τη φαρμακευτική αγωγή που αποτελούν τους παράγοντες κινδύνου για αυτή τη κακοήθεια. Η σχέση μεταξύ δίαιτας και υγείας έχει μακρά και σημαντική ιστορία. Ο Ιπποκράτης ήταν πεπεισμένος για το κέρδος της φυτοφαγίας, αλλά δεν είχε ανεβρεθεί κάποια συσχέτιση δίαιτας και καρκίνου μέχρις ότου η ανθρωπότητα «νίκησε» τις λοιμώδεις νόσους, αυξήθηκε το προσδόκιμο επιβίωσης και έτσι έγινε ο καρκίνος η μείζων αιτία θανάτου. Από το 1930 υπάρχουν μελέτες για την σχέση δίαιτας και καρκίνων του πεπτικού.Στην δεκαετία του ’60 η προσοχή ήταν στραμμένη στον ρόλο του λίπους στην διατροφή, ενώ στην επόμενη δεκαετία ανεδείχθη η σπουδαιότητα της δίαιτας με υπόλειμμα .Πιο πρόσφατα η προσοχή έχει στραφεί στα φρούτα και λαχανικά, ιδίως τις σαλάτες. Πολλές μελέτες έχουν  εμφανισθεί διεθνώς με θέμα τη διατροφή και το καρκίνο και υπάρχει η αισιοδοξία ότι οι διαιτητικοί κανόνες είναι δυνατόν να ελαττώσουν την συχνότητα ανάπτυξης του καρκίνου και να επιβραδύνουν την εμφάνισή του. Παρά το γεγονός ότι υπάρχει διαμάχη σχετικά με το ρόλο των ειδικών διατροφικών παραγόντων, η εξέταση ενός διατροφικού  πρότυπου    φαίνεται χρήσιμη για τη διατύπωση συστάσεων. Για παράδειγμα, αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι η υψηλή πρόσληψη κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος, τα ραφιναρισμένα δημητριακά και τα άμυλα και τα σάκχαρα σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του παχέος εντέρου. Αντικατάσταση αυτών των παραγόντων με τα πουλερικά, τα ψάρια, και φυτικές πηγές ως κύρια πηγή πρωτεϊνών,ακόρεστα λίπη ως η κύρια πηγή λίπους  και μη επεξεργασμένοι σπόροι, τα όσπρια και τα φρούτα ως κύρια πηγή υδατανθράκων είναι πιθανό να μειώσει τον κίνδυνο του καρκίνου του παχέος εντέρου. Παρά το γεγονός ότι ο ρόλος των συμπληρώματα συμπεριλαμβανομένης της βιταμίνης D, το φυλλικό οξύ και η βιταμίνη Β6, παραμένει αβέβαιος, συμπληρώματα ασβεστίου είναι πιθανό να είναι μετρίως ευεργετικά. Όσον αφορά τον τρόπο ζωής, αδιάσειστα στοιχεία δείχνουν ότι η αποφυγή του καπνίσματος και η βαριά κατανάλωση αλκοόλ, η πρόληψη της αύξησης του βάρους, καθώς και τη διατήρηση ενός  επιπέδου σωματικής δραστηριότητας συνδέονται με σημαντικά χαμηλότερο κίνδυνο καρκίνου  παχέος εντέρου. Φάρμακα όπως η ασπιρίνη ,μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη και μετεμμηνοπαυσιακές ορμόνες για τις γυναίκες  σχετίζονται με σημαντικές μειώσεις σε κίνδυνο αν και δεν έχει αποδειχθεί ακόμα επιστημονικά η χρήση τους. Στο σύνολό τους, οι τροποποιήσεις στη διατροφή και τον τρόπο ζωής θα πρέπει να μειώσει σημαντικά τον κίνδυνο καρκίνου του παχέος εντέρου και θα μπορούσαν να συμπληρώσουν τον έλεγχο για τη  μείωση συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του παχέος . Η  σωστή διατροφή μπορεί να ελαττώσει την επίπτωση του καρκίνου ή και να επιβραδύνει και την εμφάνισή του. Ιδιαίτερα στον καρκίνο παχέος εντέρου, το άπεπτο φυτικό υπόλειμμα έχει σημαντικό ρόλο για την πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου και ορθού. Συνεπώς η πρωτογενής πρόληψη συνεπάγεται τροποποίηση της δίαιτας. Συνιστάται:

• Μια δίαιτα χαμηλή σε λίπος (πρόληψη > 30% των ολικών θερμίδων) η οποία συμπεριλαμβάνει μια ποικιλία φρούτων και λαχανικών σε καθημερινή βάση.
• Αυξημένη πρόσληψη τροφών πλούσιων σε ίνες.
• Περιορισμός αλκοολούχων ποτών και αλατισμένων  τροφών.
• Αποφυγή της παχυσαρκίας. παραδοσιακό τρόπο διατροφής μας (Μεσογειακή Δίαιτα).

Σύμφωνα με επιδημιολογικές και εργαστηριακές μελέτες, η εμφάνιση του καρκίνου παχέος εντέρου αποτελεί συνέπεια της αλληλεπίδρασης κληρονομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Διάφορες απόψεις συνηγορούν στο ότι διατροφικοί παράγοντες είναι υπεύθυνοι για την εμφάνιση σημαντικού αριθμού περιπτώσεων της νόσου, χωρίς όμως να είναι δυνατό ο αριθμός αυτός να υπολογιστεί με ακρίβεια.  Η εμφάνιση της νόσου έχει συσχετιστεί και με το κάπνισμα, την κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών και τον καθιστικό τρόπο ζωής. Επίσης, διάφορες μελέτες, σχετικά με τον προσδιορισμό των αιτιολογικών παραγόντων και την ανάπτυξη αποτελεσματικών μέτρων πρόληψης, έχουν καταλήξει ότι η ύπαρξη αδενωμάτων του παχέος εντέρου συσχετίζονται, σε μεγάλο βαθμό, με την ανάπτυξη  καρκίνου παχέος εντέρου μετά από κάποιο χρονικό διάστημα.

Συνοπτικά, η κατάταξη του πληθυσμού σε ομάδες κινδύνου, για την ανάπτυξη καρκίνου του παχέος εντέρου, είναι η εξής:

• Ομάδα μικρού κινδύνου: άτομα ηλικίας κάτω των 50 ετών.

• Ομάδα χαμηλού κινδύνου: άτομα ηλικίας 50 – 60 ετών (απουσία συμπτωμάτων από το γαστρεντερικό σύστημα)

• Ομάδα μέσου κινδύνου: ατομικό ιστορικό πολυπόδων ή καρκίνου, οικογενειακό ιστορικό, φλεγμονώδη νόσοι εντέρου

• Ομάδα υψηλού κινδύνου: σύνδρομο οικογενούς πολυποδίασης, κληρονομικά – μη πολυποειδή καρκινικά σύνδρομα, ελκώδης κολίτις, συγκεκριμένοι γενετικοί υποδοχείς

Παρόλη την πρόοδο αναφορικά με τις χειρουργικές τεχνικές και τις επικουρικές θεραπείες, η βελτίωση της επιβίωσης των ασθενών, σε προχωρημένα στάδια της νόσου, είναι μέτρια. Συνεπώς, πιστεύεται ότι – έως σήμερα – μόνο η εφαρμογή προγραμμάτων πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης μπορεί να συμβάλλει αποτελεσματικά στον περιορισμό της νοσηρότητας και της θνησιμότητας από την νόσο.

Στο τομέα της υγείας ,η πρόληψη έχει αρχίσει να αυξάνει τελευταία σε δημοτικότητα! Ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού των ασθενών είναι ανασφάλιστοι και οι δαπάνες που σχετίζονται με τη χρόνια νόσο είναι ακραίες, συνεπώς τα προληπτικά μέτρα φροντίδας είναι ουσιαστικά. Επιπλέον, τα προληπτικά μέτρα φροντίδας είναι πιο πιθανό να ανιχνεύσουν μια ασθένεια στα πρώτα στάδια της, η οποία ισοδυναμεί με βελτίωση των αποτελεσμάτων των ασθενών.

Η πρόληψη του καρκίνου παχέος εντέρου είναι μέτρα που λαμβάνονται για τη μείωση της πιθανότητας εμφάνισης καρκίνου. Με την πρόληψη του καρκίνου, ο αριθμός των νέων περιπτώσεων καρκίνου σε μια ομάδα ή πληθυσμό  μειώνεται. .Για την αποφυγή νέων κρουσμάτων καρκίνου , οι επιστήμονες υγείας και οι ερευνητές εξετάζουμε τους παράγοντες κινδύνου(αυτό που αυξάνει την πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου)  και τους προστατευτικούς παράγοντες (αυτό που μειώνει την πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου). Ορισμένοι παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο μπορούν να αποφευχθούν, αλλά πολλοί δεν μπορούν. Για παράδειγμα, τόσο το κάπνισμα και η κληρονομικότητα από ορισμένα γονίδια είναι παράγοντες κινδύνου για μερικούς τύπους καρκίνου, αλλά μόνο το κάπνισμα μπορεί να αποφευχθεί. Η τακτική άσκηση και μια υγιεινή διατροφή μπορεί να είναι προστατευτικοί παράγοντες .Αποφυγή των παραγόντων κινδύνου και την αύξηση των προστατευτικών παραγόντων μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα νοσήσει από καρκίνο.

Η πρωτογενής πρόληψη περιλαμβάνει ενέργειες που αποσκοπούν στην αποφυγή ή μείωση της έκθεσης σε παράγοντες που συνδέονται αιτιολογικά με νοσήματα ή συμπτώματα.Αποσκοπεί δηλαδή στη μείωση της επίπτωσης μιας νόσου στον πληθυσμό. Η πρωτογενής πρόληψη περιλαμβάνει μέτρα ατομικής και ομαδικής προστασίας. Η πρωτογενής πρόληψη έχει ως στόχο υγιείς  πληθυσμούς και υλοποιείται πριν εμφανιστεί η ασθένεια. Οι επιστήμονες υγείας της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας (στη κοινότητα )όσον αφορά τη πρωτογενή πρόληψη δίνουν  έμφαση   στη διατήρηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής και λαμβάνουν τις απαραίτητες προφυλάξεις για  να προστατευθεί η κοινότητά   από μία ασθένεια. Ενημερώνουν  το κοινό σχετικά με το τι μπορούν να κάνουν για να μειώσουν τον κίνδυνο της ασθένειας και η πρωτογενής πρόληψη είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος.

H πρωτογενής πρόληψη αποτελεί την πιο αποτελεσματική μέθοδο στον έλεγχο του καρκίνου παχέος εντέρου σε πληθυσμιακό επίπεδο και προϋποθέτει την επισήμανση των υπεύθυνων καρκινογόνων παραγόντων.Έτσι λοιπόν οι επαγγελματίες υγείας που ασχολούνται με τη δημόσια υγεία και τη κοινότητα ασχολούνται αρχικά με την ανεύρεση ατόμων υψηλού κινδύνου για καρκίνο από λεπτομερή εξέταση οικογενειακού ιστορικού ,συμπεριφορών υγείας και επαγγέλματος.’Επειτα με την εκπαίδευση σε θέματα υγείας,υγειινού τρόπου ζωής και αιτίες καρκίνου,παράγοντες κινδύνου,σωστή αυτοφροντίδα .Εκτιμούν την υγεία του ατόμου: ατομικό και οικογενειακό ιστορικό,διατροφικές συνήθειες,αλκόλ,κάπνισμα,επάγγελμα,λήψη φαρμάκων-ορμονών, κλινική εξέταση,με στόχο την ΕΛΑΧΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ Ή ΕΞΑΛΕΙΨΗ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΚΙΝΔΥΝΟΥ και τη ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ.

Η πρόληψη σε αρχικό στάδιο περιλαμβάνει:

- παροχή πληροφοριών

-συστάσεις      στο      κοινό   για       προσπάθεια     μείωσης           των      πιθανοτήτων προσβολής από καρκίνο.

- συμμετοχή σε δραστηριότητες και προγράμματα προαγωγής υγείας.Οι δραστηριότητες για την προαγωγή της υγείας περιλαμβάνουν:

- παροχή πληροφοριών

- ενθάρρυνση και καθοδήγηση των ατόμων στο να υιοθετήσουν έναν υγιεινό τρόπο συμπεριφοράς και διαβίωσης

-στήριξη των ατόμων που προσπαθούν να αλλάξουν συνήθειες ως προς το καλύτερο

Επίσης βασικό μέσο εκπαίδευσης και ενημέρωσης του κοινού στην ουσιαστική πρόληψη του καρκίνου αποτελούν και τα διάφορα άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά, οι ενημερώσεις από ραδιόφωνο και τηλεόραση, η κυκλοφορία  εντύπων σχετικών με τον καρκίνο, η οργάνωση συγκεντρώσεων ,η οργάνωση εθελοντικών ομάδων ,κλπ.

Οι προτεινόμενες μέθοδοι ελέγχου του γενικού πληθυσμού (προσυμπτωματικός έλεγχος)διακρίνονται σε μεθόδους πρόληψης που είναι η κολονοσκόπηση, ορθοσιγμοειδοσκόπηση και αξονική κολονοσκόπηση, με έναρξη ελέγχου πάνω από 50 ετών και μέθοδοι ανίχνευσης καρκίνου παχέος εντέρου με  ανίχνευση αίματος στα κόπρανα και DNA test κοπράνων . Ο καρκίνος παχέος εντέρου μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικότερα, αν διαγνωστεί έγκαιρα, καθώς η πλειονότητα των περιστατικών αναπτύσσονται σε έδαφος προϋπαρχόντων πολυπόδων, που παρουσιάζονται συχνότερα καθώς μεγαλώνουμε.

5100