Β.Σταμάτης: «Να ξεφύγουμε σαν κοινωνία από το αίσθημα της επιφύλαξης απέναντι στα ΑμεΑ»

Οικονομική κρίση, οικογένεια, σχέσεις γονέων-παιδιών σε περιβάλλον κρίσης, αλλά και οι σημαντικές για το έργο που προσφέρουν στον τομέα της Ειδικής Αγωγής δομές, όπως το ΚΔΑΠ-μεΑ* του Δήμου Ναυπακτίας είναι μερικά μόνο από τα ζητήματα για τα οποία μιλά στο LepantoMag.gr ο ψυχολόγος Βασίλης Σταμάτης. Με μία μακρόχρονη εμπειρία στο χώρο της ψυχολογίας ο κ. Σταμάτης καλεί τους γονείς των Ατόμων με Αναπηρία να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους και να απευθυνθούν στους εξειδικευμένους επαγγελματίες που δραστηριοποιούνται στις κοινωνικές δομές που έχουν να επιδείξουν σημαντικότατο έργο.

κ.Σταμάτη, ποιες θεωρείτε ότι είναι οι βασικότερες συνέπειες στην ανθρώπινη ψυχολογία από την ξαφνική και βίαιη ανατροπή της ζωής λόγω της κρίσης από την οποία διέρχεται η ελληνική κοινωνία;

Σίγουρα οι απότομες αλλαγές στη ζωή μας φέρνουν αλλαγές και στο κομμάτι της ψυχολογίας μας. Όμως αυτό δε χρειάζεται να είναι και το άλλοθι κάθε φορά. Παρατηρούμε συχνά τα ΜΜΕ να χρησιμοποιούν την ψυχολογία του ανθρώπου για να δικαιολογήσουν λάθη και απερισκεψίες που κάναμε την περίοδο που ήμασταν καλά. Σε κάθε περίπτωση αδυναμίες που έχουμε μέσα μας αναδύονται σε τέτοιες καταστάσεις. Στο χέρι μας είναι λοιπόν, να εμφανίσουμε τη δυνατή μας πλευρά. Υπάρχει ένας στίχος που λέει «ό,τι δε μας σκοτώνει, μας κάνει πιο δυνατούς». Νομίζω το ίδιο ισχύει και για την ψυχολογία του ανθρώπου. Έχω ξαναπεί ότι οι παππούδες μας πέρασαν πολύ πιο δύσκολα. Και όμως αυτοί οι άνθρωποι κατάφεραν να δημιουργήσουν οικογένεια, να δημιουργήσουν πράγματα και συνέχισαν να ζουν. Έχει να κάνει με την αρχή της απόλαυσης, η οποία κυριαρχούσε στην ψυχολογία μας τα προηγούμενα χρόνια. Όλοι είχαμε δοθεί στις απολαύσεις και όταν τις στερηθήκαμε ξαφνικά -από τη στιγμή που υπήρχε σχέση εξάρτησης- όλο αυτό έφερε τα πάνω-κάτω μέσα μας. Να προσθέσω ότι μία συναισθηματική διαταραχή που φαίνεται ότι κυριαρχεί είναι η κατάθλιψη. Η κατάθλιψη όμως υπήρχε και πριν από την κρίση και σε μεγάλο μάλιστα βαθμό. Επομένως, η κρίση θεωρώ ανέδειξε αδυναμίες και συναισθηματικές δυσκολίες που προϋπήρχαν, απλά με κάποιο τρόπο αυτές έμεναν μέσα μας.

Συγκεκριμένα στην ψυχολογία ενός παιδιού, αλλά και στο σύνολο της οικογένειας; Πόσο έχουν διαταραχθεί, αλλά και πόσο έχουν επιβαρυνθεί οι ανθρώπινες σχέσεις σε μια οικογένεια;

Θα μου επιτρέψετε να διαφωνήσω ότι έχουν επιβαρυνθεί οι σχέσεις σε μία οικογένεια. Και το λέω αυτό γιατί αλοίμονο εάν οι σχέσεις μέσα στην οικογένεια εξαρτώνται από το οικονομικό κομμάτι. Από το εάν έχουμε λεφτά ή όχι. Εάν συμβαίνει κάτι τέτοιο, τότε δεν είναι υγιείς αυτές οι σχέσεις. Ζούσαμε σε μία εποχή όπου δεν υπήρχε μέτρο. Οι σχέσεις όμως οι οικογενειακές και όλες οι σχέσεις μας οικοδομούνται με άλλα κριτήρια.

Στην περίπτωση όμως που ένας γονέας χάσει τη δουλειά του, όλο αυτό αναπόφευκτα επηρεάζει και την ψυχολογία του με αποτέλεσμα αυτό να «περνάει» και στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας.

Σίγουρα. Νομίζω ότι οι γονείς έχουν τη μεγάλη ευθύνη της ανατροφής των παιδιών. Του πως δομείται μια οικογένεια και του πως τελικά ανταπεξέρχεται από μία δυσμενή κατάσταση. Δεν αμφισβητώ το γεγονός ότι υπάρχουν οικογένειες που ξαφνικά βρέθηκαν στον αέρα, γιατί οι γονείς έχασαν τη δουλειά τους, αλλά η οικογένεια δεν πρέπει να διαλύεται. Συμφωνώ απόλυτα ότι η οικογένεια σήμερα ανησυχεί και βρίσκεται υπό πίεση. Το θέμα είναι πως η οικογένεια που βρίσκεται σε δυσμενή οικονομική κατάσταση θα πρέπει να χειρίζεται το παιδί όπως και μία οικογένεια η οποία διαθέτει χρήματα. Επομένως τα ερωτήματα που πρέπει να θέσουμε είναι: Πώς χειριζόμαστε ένα παιδί; Του δίνουμε τα πάντα; Τα παρέχουμε όλα χωρίς να υπάρχει φίλτρο των όσων βοηθούν και των όσων έχει ανάγκη ένα παιδί; Όσον αφορά στα ίδια τα παιδιά, θα ήθελα να τονίσω ότι αυτά νοιάζονται περισσότερο για τη ψυχολογία των γονιών τους και λιγότερο για τα υπόλοιπα. Τα παιδιά είναι δυνατά. Εμείς νομίζουμε ότι είναι αδύναμα.

Θα μπορούσατε να δείτε κάτι αισιόδοξο στην κρίση, και αν ναι, ποιο θα ήταν αυτό; Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι σχέσεις μιας οικογένειας μπορούν να δεθούν περισσότερο υπό καθεστώς κρίσης;

Φυσικά! Από το ατομικό να περάσουμε στο συνολικό, το κοινοτικό. Όλοι έχουμε αντιληφθεί πλέον τι ζούσαμε πριν. Ζούσαμε την ατομικότητα, το συμφέρον μας, και για να το συνδέσω με την προηγούμενη ερώτησή σας, ζούσαμε ακόμη και την παραμέληση των οικογενειακών υποχρεώσεων. Τώρα η οικογένεια ήρθε πιο κοντά. Όλα μαζί τα μέλη της οικογένειας προσπαθούν να δουν από κοινού τι θα κάνουν. Το δίδαγμα που μπορεί να εξαχθεί από αυτή την κρίση είναι το ότι πρέπει να βοηθήσουμε ο ένας τον άλλο. Αυτό που είχαμε χάσει τα προηγούμενα χρόνια ήταν το να νοιαζόμαστε για το διπλανό μας, πλέον όμως το δίδαγμα που βγαίνει είναι ότι θα πρέπει να αφήσουμε το «εγώ» και να κοιτάξουμε το «εμείς». Θέλει χρόνο βέβαια όλο αυτό, αλλά νομίζω ότι είμαστε σε πολύ καλό δρόμο.

Εδώ και αρκετούς μήνες όμως δραστηριοποιείστε στο ΚΔΑΠ-μεΑ του Δήμου Ναυπακτίας. Στο Κέντρο πραγματοποιείται ένα ιδιαιτέρως σημαντικό έργο και θα θέλαμε να μας μιλήσετε για αυτό, αλλά και για το δικό σας ρόλο εκεί.

Έχω αναλάβει να υλοποιηθεί ένα πρόγραμμα οργάνωσης και λειτουργίας από το Σεπτέμβριο, ωστόσο από πολύ νωρίτερα συνεργάζομαι ως εξωτερικός συνεργάτης με το Κέντρο. Το ΚΔΑΠ-μεΑ είναι ένας εξειδικευμένος χώρος. Μιλάμε για παιδιά με αναπηρίες, για παιδιά με διαφορετικές αναπηρίες κιόλας. Όλα αυτά απαιτούν έναν ειδικό χειρισμό. Είναι τιμή μου που εργάζομαι σε τέτοιους χώρους, όπως το ΚΔΑΠ. Ο χώρος της Ειδικής Αγωγής είναι ένας χώρος απαιτητικός και οι απαιτήσεις  αυτές δημιουργούνται από την αναπηρία. Βαδίζουμε ωστόσο σε ένα πολύ καλό δρόμο μαζί με το προσωπικό-το οποίο πραγματικά στηρίζει με μεγάλο μεράκι και δύναμη το έργο αυτό. Και ανταποκριθήκαν θετικά όλοι τους στη νέα αυτή προσπάθεια και τους ευχαριστώ για τη στήριξή τους… Ενδεικτικά θα σας αναφέρω την πρόσφατη συνάντηση που είχαμε με τους γονείς. Δήλωσαν πολύ ευχαριστημένοι από τη νέα αυτή προσπάθεια που γίνεται στο ΚΔΑΠ-μεΑ. Σημαντική επίσης, είναι και η συνεισφορά των εθελοντών, των εξωτερικών συνεργατών και αυτό που μπορεί εύκολα να αντιληφθεί κανείς είναι πως υπάρχει εμπιστοσύνη ανάμεσα στους γονείς, τα παιδιά, εμάς τους εργαζόμενους και τη διοίκηση.

Η Ναύπακτος είναι μία περιοχή που διαθέτει αρκετές δομές, συγκριτικά με άλλες πόλεις, για τα Άτομα με Ειδικές Ανάγκες, προσφέροντας σε αυτά τη δυνατότητα ομαλούς ένταξης στο κοινωνικό σύνολο. Οι γονείς ωστόσο από την πλευρά τους πόσο «ανοικτοί» είναι απέναντι στις δομές αυτές;

Οι γονείς των παιδιών που βρίσκονται εδώ είναι πολύ θετικοί και ανοικτοί. Όμως χρειάζονται να γίνουν περισσότερα πράγματα. Υπάρχουν παιδιά για παράδειγμα που δε συμμετέχουν σε δραστηριότητες που υλοποιούνται από τις δομές. Και σίγουρα υπάρχει θέμα ως προς αυτό. Η Ναύπακτος έχει όντως το προνόμιο να υπερηφανεύεται πως διαθέτει δομές για τα ΑμεΑ. Πριν από λίγες ημέρες έγιναν και τα εγκαίνια των στεγών της «Αλκυόνης», κάτι πολύ σημαντικό. Όπως σας ανέφερα, γίνονται πολλά πράγματα, όμως χρειάζεται να γίνουν πολλά περισσότερα, γιατί ακόμη υπάρχουν πολλά παιδιά που είτε δε συμμετέχουν είτε δε γνωρίζουν οι γονείς αυτές οι δομές, αλλά και είτε γιατί υπάρχει το ταμπού να μη στιγματιστεί το παιδί. Ξέρετε, το στίγμα είναι το χειρότερο συναίσθημα που μπορεί να νοιώσει ένας άνθρωπος.

Από την εμπειρία σας έχετε διαπιστώσει ότι τα κοινωνικά ταμπού -που εννοείται πως σε μία μικρή κοινωνία είναι πολύ μεγαλύτερα- λειτουργούν ανασταλτικά, με αποτέλεσμα τα Άτομα με Ειδικές Ανάγκες να περιθωριοποιούνται τη στιγμή που δίπλα τους υπάρχουν δομές όπως το ΚΔΑΠ, για παράδειγμα, και όχι μόνο;

«Για να γυρίσει ο ήλιος, θέλει δουλειά πολύ» έλεγε ο Ρίτσος. Είμαστε αρκετά πίσω ως κοινωνία στην αντιμετώπιση των παιδιών με ειδικές ανάγκες, μην κρυβόμαστε πίσω από το δάκτυλό μας. Θα επιμείνω, χρειάζεται πολύς αγώνας και πρέπει να γίνουν ακόμη πολλά βήματα. Ωστόσο είμαστε καλύτερα απ’ ότι πριν από 10 χρόνια. Πλέον υπάρχουν ειδικοί όπως ψυχολόγοι, λογοθεραπευτές, παιδοψυχίατροι, κλπ. Να συμπληρώσω πως για πολλά από αυτά τα παιδιά θα μπορούσαμε να μιλάμε όχι μόνο για ένταξη, αλλά και για επαγγελματική απασχόληση.

Η επαγγελματική απασχόληση θα ήταν πολύ σημαντική και για τα παιδιά, αλλά και για τα ίδια τα παιδιά.

Φυσικά. Και για τους γονείς και για τα ίδια τα παιδιά. Δυστυχώς υπάρχει ένα κενό εδώ που ξεκινά και από το κράτος. Λέγονται πολλά, αλλά επί της ουσίας λίγα είναι αυτά που γίνονται. Αρκεί να σκεφτούμε τις δομές που υπάρχουν στο εξωτερικό και στο πως τα παιδιά με αναπηρία αντιμετωπίζονται εκεί. Προσωπικά έχω την εμπειρία από δομή στην Αγγλία, όπου φανταστείτε σε μια πόλη στο μέγεθος της Πάτρας υπάρχει μια ειδική περιοχή-γειτονιά για παιδιά με αυτισμό, στην οποία βρίσκονται σχολεία, σούπερ μάρκετ και ό,τι μπορεί να έχει μια γειτονιά με εξειδικευμένο μάλιστα προσωπικό. Η συγκεκριμένη περιοχή έχει τα πάντα και μάλιστα δεν είναι γκετοποιημένη, αλλά είναι ενσωματωμένη μέσα στην πόλη. Το σημαντικότερο όλων είναι ότι εκεί τα παιδιά δεν έχουν ανάγκη τους γονείς τους και κινούνται αυτόνομα. Εδώ, ακόμη τα παιδιά εξαρτώνται από τους γονείς και αυτή ακριβώς είναι και η αγωνία των γονέων. Το τι θα γίνουν τα παιδιά τους. Ωστόσο, πάντα είμαι αισιόδοξος και θέλω να αφήσω ένα σημάδι ελπίδας. Γίνονται πράγματα και ευελπιστώ στο μέλλον ότι θα μπορούμε να μιλάμε μέσα από μία άλλη σκοπιά πια. Όμως χρειάζεται διαρκής ενημέρωση. Αυτό που ονομάζουμε «αγωγή κοινότητας». Η άγνοια είναι που δημιουργεί τα προβλήματα.

Τί θα λέγατε στους γονείς που συνεχίζουν να είναι επιφυλακτικοί;

Όσον αφορά στο ΚΔΑΠ-μεΑ, θα τους έλεγα «ελάτε να γνωριστούμε, να μιλήσουμε». Ο γονέας εδώ είναι το άλφα και το ωμέγα. Αυτός στηρίζει πραγματικά το ΚΔΑΠ μέσα από το πρόγραμμα, το οποίο επιχορηγείται από το κράτος και είναι και αυτός ο οποίος ωφελείται συγχρόνως από αυτό το πρόγραμμα. Αυτό που ζητάμε από τους γονείς είναι να έρθουν να μιλήσουμε, να δουν τους χώρους, να μας γνωρίσουν, γιατί σίγουρα το παιδί τους θα είναι καλύτερα από το να κάθεται στο σπίτι. Το 2013 η αναπηρία ευτυχώς έχει βγει έξω από το σπίτι σε μεγάλο βαθμό. Οι φορείς που ασχολούνται με την ειδική αγωγή είτε λέγεται ΚΔΑΠ-μεΑ είτε «Αλκυόνη» είτε Ειδικό Σχολείο, στελεχώνονται με εξειδικευμένο προσωπικό, το οποίο γνωρίζει με ποιο τρόπο μπορεί να βοηθήσει.

Θα έλεγα επίσης στους γονείς να δραστηριοποιηθούν. Να ενταχθούν σε κάποιο Σύλλογο. Στην Ελλάδα αυτό το σενάριο έχουμε δει να λειτουργεί. Ό,τι έχει κατακτηθεί στην ειδική αγωγή έχει κατακτηθεί μέσα από τον αγώνα των γονέων και μόνο. Οι γονείς έχουν καταφέρει να φτάσουν την ειδική αγωγή εδώ που βρίσκεται σήμερα. Μπορεί να είμαστε ακόμη πίσω, αλλά οι γονείς κατάφεραν τα παιδιά τους να έχουν πρόσβαση σε βασικά πράγματα. Καταλαβαίνω τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς των γονέων και τους συμμερίζομαι, αλλά αν θα μπορούσα να τους πω κάτι ακόμη αυτό θα ήταν: «βγείτε έξω και διεκδικήστε τα δικαιώματά σας!»

Τα Άτομα με Ειδικές Ανάγκες τί έχουν περισσότερο ανάγκη;

Την αποδοχή και το σεβασμό! Έχουν μια ιδιαίτερη υπερηφάνια μέσα τους. Αυτό το οποίο λέμε στην ειδική αγωγή είναι το ότι τα παιδιά με Ειδικές Ανάγκες λειτουργούν πολύ με το συναίσθημα. Έχουν ιδιαιτέρως ανεπτυγμένο το δέκτη του συναισθήματος. Οπότε αυτό που ουσιαστικά επιθυμούν είναι η αποδοχή. Εξάλλου, όταν αποδεχόμαστε τον άλλον, μπορούμε και να μοιραστούμε πράγματα μαζί του. Το ίδιο ισχύει και για οποιαδήποτε κοινωνική ομάδα. Αυτό λοιπόν που καλλιεργούμε και εμείς εδώ στο ΚΔΑΠ είναι η αποδοχή καταρχάς, και αμέσως μετά η εξειδικευμένη αντιμετώπιση του κάθε παιδιού. Σημειωτέον, το πρόγραμμά μας περιλαμβάνει εξατομικευμένα προγράμματα για όσα παιδιά απαιτείται, ενώ για άλλα υπάρχουν πιο ομαδικές δραστηριότητες. Άρα, αυτό που κάνουμε είναι η κατανόηση της δυσκολίας τους και κατόπιν τα ίδια τα παιδιά καθοδηγούν εμάς στο πως θα τα χειριστούμε, στο πως θα τα στηρίξουμε. Αν ξεφύγουμε ως κοινωνία από το συναίσθημα της επιφύλαξης, όλα τα υπόλοιπα βαίνουν καλά για τα παιδιά. Ακόμη και στην πιο δύσκολη περίπτωση αναπηρίας.

*Το ΚΔΑΠ-μεΑ του Δήμου Ναυπακτίας στεγάζεται στην οδό Αθανασίου Νόβα (Μεσολογγίου) 67  και το τηλέφωνο επικοινωνίας είναι το 26340 24624.

400