Αξίζει να δει κανείς την εικόνα της Καστροπολης Ναυπάκτου όπως αποτυπώθηκε σε σχέδιο το 1837 και εγκρίθηκε με ΒΔ το 1838.
Με την επεξεργασία που έχει γίνει, γίνεται πιο κατανοητή η δομή του μνημείου με τα 5 επίπεδα, την δυτική και ανατολική τάφρο καθώς και την πιθανή γέφυρα εισόδου στην πόλη από τα δυτικά. Ακόμη διακρίνονται οι διαδρομές του «νερού» στον τότε οικισμό από την Βαρναράχη προς την πολη ή ακόμη την γραμμή αιγιαλού όπου στα δυτικά η θάλασσα έφτανε την Ντάπια «Παλιογιάννη» και μέχρι τα σημερινά παραλιακά κτίρια της οδού Ναυμαχίας.
Ο οικισμός οργανώνεται τόσο εντός Τειχών στο 1ο και 2ο επίπεδο ενώ ανατολικά υπάρχουν κτίσματα μόνο επί της σημερινής οδού Ιλ. Κ. Τζαβέλλα (ανατολικά όρια της πόλης η σημερινή Πλατεία Φαρμάκη), νεκροταφεία στο σημερινό εργατικό κέντρο και στην περιοχή της Αγίας Παρασκευής.
Αντίθετα δυτικά έχουμε μια πιο οργανωμένη «πολεοδομηση» για την εποχή όπου διακρίνονται οικοδομικά τετραγωνα, οδοί, φυτεύσεις, πρόβλεψη 2 χώρων για δημόσια κτίρια καθώς και μεγάλος κοινόχρηστος χώρος/πάρκο (περίπου 5 στρεμματων) στο σημερινό 1ο Γυμνάσιο και Λύκειο. Το ρυμοτομικό του δυτικού προαστείου υπέστη αρκετές τροποποιησεις (1889, 1893, 1932, 1933 κ.α.) μέχρι την οριστική αναθεώρηση του ρυμοτομικού το 1937, όπου και εντάχθηκε και η περιοχή Αφροδίτης (με δικό της ξεχωριστό ρυμοτομικό από το 1926) από ανατολικά στο ρυμοτομικό σχέδιο της πόλης Ναυπάκτου.
Είναι δεδομένο πώς η Ναύπακτος μέχρι και το 1940 στο δυτικό προάστειο δεν είχε αναπτυχθεί οικοδομικά πέρα από τον Άγιο Διονύσιο περίπου, με ελάχιστες εξαιρέσεις…
Συνεπώς ορθώς το 2011 ο Ιστορικός Τόπος της Ναυπάκτου περιοριστηκε με ΥΑ του ΥΠΠΟΑ και ελπίζω στο μέλλον με την αξιοποίηση των δεδομένων με επιστημονική τεκμηρίωση (βλέπε Ερευνητικό Πρόγραμμα που είναι σε εξέλιξη) να αρθεί με ΠΔ και η διαφαινόμενη πλάνη με τα σημερινά όρια του Παραδοσιακού τμήματος της πόλης. Σε κάθε περίπτωση αξίζουν και πάλι συγχαρητήρια στον Σ.Α. Ναυπακτίας για την δημοσίευση.
πηγή σχεδίου: arxitektones-lepantoarchitects.blogspot.gr