Πώς δύο άνθρωποι μπορούν να κάνουν τη διαφορά Μια συγκλονιστική ιστορία από τη Ζάκυνθο με αφορμή τη σημερινή παγκόσμια ημέρα μνήμης του Ολοκαυτώματος.

της Τατιάνας Λιάνη

Ζάκυνθος, στα τέλη του 1943. Οι Εβραίοι του νησιού τελούν υπό διωγμό.

Ο Γερμανός διοικητής της φρουράς Ζακύνθου Πάουλ Μπέρεντς καλεί το δήμαρχο Λουκά Καρρέρ για να του ανακοινώσει την εντολή του. Μέσα σε λίγες μέρες θα πρέπει να του παραδώσει κατάλογο με τα ονόματα όλων των Εβραίων του νησιού για να απελαθούν.

Ο δήμαρχος συναντά τον μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσόστομο και μεταβαίνουν μαζί στην Κομαντατούρ όπου παραδίδουν στον διοικητή έναν φάκελο με τον κατάλογο.

Το χαρτί γράφει μόνο δύο ονόματα: Μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος, Δήμαρχος Ζακύνθου Λουκάς Καρρέρ…

Με αφορμή τη σημερινή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος, σκέφτηκα πόσες φορές αισθάνθηκα ντροπή μελετώντας την ιστορία των Ελλήνων Εβραίων. Περίπου το 85% των Εβραίων της Ελλάδας εξοντώθηκε.

Λίγοι στάθηκαν στο πλευρό τους: ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, οι αντάρτες του ΕΛΑΣ, ο  Αστυνομικός Διευθυντής Άγγελος Έβερτ, κάποιοι φωτισμένοι ιεράρχες, κάποιοι συμπολίτες τους με μεγάλη καρδιά (και κουράγιο). Η πλειοψηφία των Ελλήνων παρέμεινε αμέτοχη – άλλοι επειδή χάρηκαν, άλλοι επειδή επωφελήθηκαν, οι περισσότεροι, ίσως, επειδή πίστευαν ότι δεν είχαν τη δύναμη να κάνουν τη διαφορά.

Την ιστορία των 270 Εβραίων της Ζακύνθου, που σώθηκαν όλοι χάρη στο Δήμαρχο, το Μητροπολίτη και τους συμπολίτες τους που τους έκρυψαν, την πρωτοδιάβασα πριν από 18 χρόνια. Και με συγκινεί το ίδιο κάθε φορά που την ξαναδιαβάζω.

Ίσως γιατί αποδεικνύει ότι τελικά ένας ή δύο άνθρωποι μπορούν να κάνουν τη διαφορά.

Οι δικοί μου Εβραίοι

Στην πόλη μου, τη Θεσσαλονίκη, οι Εβραίοι ήταν ως το 1912 η μεγαλύτερη εθνοτική ομάδα. Το 1943, λίγο πριν την εκτόπισή τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, αριθμούσαν σχεδόν 50.000 ψυχές. Το 95% εξοντώθηκε στο Άουσβιτς. Το ποσοστό είναι, ίσως, το υψηλότερο αναλογικά στον κόσμο. Λίγοι Εβραίοι ζουν πια στη Θεσσαλονίκη. Από μικρή έβλεπα και θαύμαζα τα όμορφα σπίτια τους – τη βίλα Μπιάνκα, τη βίλα Μοδιάνο, τη βίλα Μορδόχ, τη βίλα Αλλατίνι. Εβραίους, όμως, στη Θεσσαλονίκη έχω γνωρίσει ελάχιστους.

Οι δικοί μου Εβραίοι, λοιπόν, είναι ο Φραντς Κάφκα, ο Γούντι Άλεν, ο Στέφαν Τσβάιχ, ο Ζίγκμουντ Φρόιντ, ο Γιοζέφ Ελιγιά, ο Έρικ Χόμπσμπαουμ, ο Μπίλι Γουάιλντερ, ο Τζορτζ Στάινερ, ο Μαξ Οφύλς, ο Γκούσταφ Μάλερ, ο Ελίας Κανέτι, ο Στίβεν Φράι, ο Γιόζεφ Ροτ, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, ο Ερνστ Λιούμπιτς, ο Βάλτερ Ρατενάου, ο Φέλιξ Μέντελσον, ο Χάινριχ Χάινε, ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, ο Μαρσέλ Ράιχ-Ρανίτσκι, η Τζούντιθ Κερ, ο Σάντερ Γκίλμαν, η Άννα Ζέγκερς, η Ελένα Μπόναμ-Κάρτερ, ο Άρτουρ Σνίτσλερ, ο Αλεξάντερ Κόρντα, ο Πάουλ Τσελάν.

Όσοι από αυτούς έζησαν την εποχή του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου αυτοκτόνησαν, δολοφονήθηκαν ή αυτοεξορίστηκαν. Κανένας, όμως, δεν ξεχάστηκε. Και νομίζω ότι, τελικά, αυτή είναι η μεγαλύτερη ήττα του ναζισμού.

27 Ιανουαρίου: Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος

11100