του Κωνσταντίνου Δημόπουλου, φιλολόγου-αντιπροέδρου Συνδέσμου Φιλολόγων Ναυπακτίας

«Οι ποιητικές εκδοχές της ζωής, μάς βοηθούν να αντέξουμε την πραγματικότητα» είχε πει ο αείμνηστος Θόδωρος Αγγελόπουλος. Πράγματι, τις δύσκολες ώρες που περνάμε, η Τέχνη μπορεί να είναι παρηγορητική και να ασκεί «παραμυθίαν». Όχι όμως με την απλή έννοια του κατευνασμού και της επούλωσης, αλλά με αυτήν της δυνατότητας ερμηνείας των γεγονότων και της αφύπνισης. Γιατί, κατά μία σωστή άποψη, η Τέχνη είναι ο σεισμογράφος της ζωής. Δεν καταγράφει απλά, αλλά και προειδοποιεί. Στην ουσία της ασκεί ρόλο παιδευτικό, «ψυχαγωγικό» με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου, καθοδηγεί (όπως και η αλήθεια) με τον δικό της τρόπο τις συνειδήσεις και τις ψυχές μας. Το 2013, ανακηρύχθηκε Έτος Καβάφη καθώς συμπληρώνονται 150 χρόνια από τη γέννησή του και 80 χρόνια από τον θάνατό του.Με αφορμή την εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε το περασμένο Σάββατο στον κήπο του αρχοντικού Μπότσαρη, παραθέτω ολόκληρο, για ευνόητους λόγους, ένα συγκλονιστικό του ποίημα (γραμμένο το 1928), τόσο διαχρονικό, τόσο προφητικό και επίκαιρο. Με τη γνωστή του σαρκαστική ειρωνεία και τίτλο:«Εν μεγάλη Ελληνική αποικία, 200π.Χ.», αποδίδει με μοναδική ακρίβεια τα όσα συμβαίνουν και στη μεγάλη Ελληνική αποικία,2013 μ.Χ.

«Ότι τα πράγματα δεν βαίνουν κατ’ ευχήν στην Αποικία δεν μέν’ η ελαχίστη αμφιβολία, και μ’ όλο που οπωσούν τραβούμ’ εμπρός, ίσως, καθώς νομίζουν ουκ ολίγοι, να έφθασε ο καιρός να φέρουμε Πολιτικό Αναμορφωτή.

Όμως το πρόσκομμα κ’ η δυσκολία είναι που κάμνουνε μια ιστορία μεγάλη κάθε πράγμα οι Αναμορφωταί αυτοί. (Ευτύχημα θα ήταν αν ποτέ / δεν του χρειάζονταν κανείς). Για κάθε τι, για το παραμικρό ρωτούνε κ’ εξετάζουν, κ’ ευθύς στον νου τους ριζικές μεταρρυθμίσεις βάζουν, με την απαίτησι να εκτελεσθούν άνευ αναβολής.

Έχουνε και μια κλίσι στες θυσίες. Παραιτηθείτε από την κτήσιν σας εκείνη η κατοχή σας είν’ επισφαλής: η τέτοιες κτήσεις ακριβώς βλάπτουν τες Αποικίες. Παραιτηθείτε από την πρόσοδον αυτή, κι από την άλληνα την συναφή, κι από την τρίτη τούτην: ως συνέπεια φυσική είναι μεν ουσιώδεις, αλλά τι να γίνει; σας δημιουργούν μια επιβλαβή ευθύνη.

Κι όσο στον έλεγχό τους προχωρούνε, βρίσκουν και βρίσκουν περιττά, και να παυθούν ζητούνε πράγματα που όμως δύσκολα τα καταργεί κανείς.

Κι όταν, με το καλό, τελειώσουνε την εργασία, κι ορίσαντες και περικόψαντες το παν λεπτομερώς, απέλθουν, παίρνοντας και την δικαία μισθοδοσία, να δούμε τι απομένει πια, μετά τόση δεινότητα χειρουργική.

Ίσως δεν έφθασεν ακόμη ο καιρός. Να μη βιαζόμεθα είν’ επικίνδυνον πράγμα η βία.

Τα πρόωρα μέτρα φέρνουν μεταμέλεια. Έχει άτοπα πολλά, βεβαίως και δυστυχώς, η Αποικία. Όμως υπάρχει τι το ανθρώπινον χωρίς ατέλεια;

Και τέλος πάντων, να, τραβούμ’ εμπρός».

Μιλάμε λοιπόν για την Μεγάλη Ελληνική Αποικία. Μην ξεχνάμε πως ο Κ.Π.Καβάφης δεν έζησε ποτέ μόνιμα στην Ελλάδα αλλά πάντοτε παρατηρούσε τα τεκταινόμενα από μια τρίτη, αντικειμενική σκοπιά, στην Αλεξάνδρεια, γνωστή ελληνική παροικία στις αιγυπτιακές ακτές η οποία ανθούσε στην εποχή του με Έλληνες εμπόρους και βιομήχανους. Το κείμενο ανήκει στην συλλογή Ποιήματα 1897-1933. Μια εποχή πολιτικών αλλαγών. Ο ατιμωτικός ελληνοτουρκικός πόλεμος έχει παρέλθει με επώδυνες συνέπειες για την Ελλάδα. Ο εκβιομηχανισμός και οι μεταρρυθμίσεις του Χαρίλαου Τρικούπη στην αναιμική ελληνική οικονομία οδήγησαν στην πτώχευση και στην Ελλάδα επιβάλλεται Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος ο οποίος εκμηδενίζει ολοκληρωτικά την ελληνική πολιτική ζωή (που στάθηκε ανίκανη να αποτρέψει την Πτώχευση). Οι μεταρρυθμίσεις ξεκινούν και επώδυνα αντι-λαικά μέτρα έρχονται να επιβληθούν. Ας δούμε τα πράγματα λίγο συγκριτικά. Οι ομοιότητες είναι προφανείς: σήμερα, σχεδόν 100 χρόνια μετά, βιώνουμε κρίση. Η λαικίστικη πολιτική των πολιτικών ταγών, η σπάταλη διαχείριση του δημοσίου χρήματος, η άμετρη χρηματοδότηση πολεμικών εφοδίων και η ασύστολη διαφθορά οδηγούν σε δημοσιονομικά ελλείματα πολύ μεγάλα για να τα σηκώσουν οι κρατικοί ώμοι. Ζητάμε ενίσχυση από διεθνή φορέα (το Δ.Ν.Τ.) γιατί όπως επισημαίνει και η ιστορικός Λένα Διβάνη, ”Οι ξένοι μπαίνουν στο σπίτι σου μόνο αν τους ανοίξεις την πόρτα” και εκείνοι μας την παρέχουν αβλεπί. Όχι όμως και άνευ ανταλλάγματος: εκχώρηση της – ήδη περιορισμένης – εθνικής κυριαρχίας, αυστηρό πρόγραμμα λιτότητας, βάρβαρα και ανισοβαρή μέτρα, εκκαθάριση του μικρομεσαίου κεφαλαίου και εξώθηση της κοινωνίας προς τα άκρα: οι πτωχοί πτωχεύουν περισσότερο και οι ικανοί καπηλεύονται την Κρίση προς όφελός τους. Όσοι θεωρούν ότι η Ιστορία ποτέ δεν επαναλαμβάνεται θα διαφωνήσουν. Και έχουν απόλυτο δίκιο. Οι ιστοριές συγκυρίες, τα παραγωγικά αίτια και η κοινωνικοοικονομική διάρθρωση της Ελλάδας του τότε διαφέρει αρκετά από εκείνην του τώρα. Αυτό όμως δεν μας αποτρέπει από το να κάνουμε ορισμένους παραλληλισμούς. Σε αυτό το κλίμα λοιπόν, ο Καβάφης συνθέτει ένα κείμενο ποιητικό. Πρόκειται για ένα από τα λεγόμενα ”ψευδοιστορικά” του ποιήματα, δεδομένου ότι αναφέρεται σε ιστορικά γεγονότα και αναφορές που ποτέ δεν υπήρξαν, αλλά με την ίδια την χρήση των πλαστών στοιχείων προσπαθεί να περάσει ένα μήνυμα.Βρισκόμαστε στο 200 π.Χ. Η Αρχαία Ελλάδα όπως την γνωρίζαμε έχει εκπνεύσει, και αυτό φαίνεται στην παρακμή και την ύφεση που έχει απλωθεί στην Μεγάλη Ελληνική Αποικία. Περιμένουμε σε λίγα χρόνια να απλωθεί στα πέρατα της Οικουμένης η πιο λαμπρή και σπουδαία αυτοκρατορία που υπήρξε εως τότε, η ρωμαική. Υπό αυτό το πρίσμα, η λήψη σπασμωδικών μέτρων και μεταρρυθμίσεων φαίνεται σχεδόν ανώφελη, γεγονός που δημιουργεί μια τραγική ειρωνεία. Την ειρωνεία δε αυτή, προσπαθεί να την επιτείνει. Σε αντίθεση με τον Παλαμά, που περίπου την ίδια περίοδο καυτηριάζει την πολιτική σήψη των καιρών με τα Σατυρικά Γυμνάσματά του, με τόνο οργισμένο και οξύ, ο Καβάφης είναι μεν πιο νηφάλιος, αλλά περισσότερος περιπαικτικός. Με ψυχραιμία και με νηφαλιότητα, ειρωνεύεται την πολιτική αναδιαμόρφωσης που ακολουθείται και προτείνει σύνεση και υπομονή. Σήμερα λοιπόν, σ’ αυτές τις στενωπούς που ζούμε, ας ακούσουμε την γέρικη σοφή φωνή του Αλεξανδρινού: ”Να μη βιαζόμεθα· είν’ επικίνδυνον πράγμα η βία. Τα πρόωρα μέτρα φέρνουν μεταμέλεια.” Μια μεταμέλεια που θα αντηχεί εις το εξής συχνά στην ζωή του τόπου. Ας εκμεταλλευτούμε ό,τι μας έχει απομείνει από την τόσην δεινότηταν την χειρουργικήν, και ας προσπαθήσουμε και πάλι, ”να τραβούμ’ εμπρός”.

1100